πολικότητα

I

Η φυσιολογική και μορφολογική ανισοτιμία μεταξύ δύο διαμετρικά αντίθετων περιοχών ενός κυττάρου, ιστού ή οργάνου. Τα δύο σημεία που παρουσιάζουν τη διαφορά ονομάζονται πόλοι. Η παρουσία δύο πόλων σ’ ένα κύτταρο ή όργανο καθιερώνει και έναν άξονα π. Η καθιέρωση του άξονα αυτού είναι γεγονός που επηρεάζει άμεσα όλη την παραπέρα ανάπτυξη του κυττάρου ή του οργάνου. Π. σε ένα κύτταρο μπορεί να προϋπάρχει (από τον σχηματισμό του) αλλά μπορεί και να προκαλείται από εξωτερικούς παράγοντες. Έτσι, είναι δυνατό η επίδραση φωτός να έχει ως αποτέλεσμα την καθιέρωση σε ένα κύτταρο άξονα π. Ενδοκυτταρική πολικότητα δημιουργείται, εκτός από την επίδραση φωτός, από τη βαρύτητα ή τη διαβάθμιση άλλου εξωτερικού παράγοντα ή από τη συγκέντρωση κάποιας ουσίας (π.χ. ορμόνης). Σε ένα κύτταρο ύπαρξη π. σημαίνει ότι το κυτόπλασμα δεν έχει, σε όλη του την έκταση, τις ίδιες ιδιότητες. Η μεταβολή των ιδιοτήτων αυτών είναι βαθμιαία από τον ένα πόλο στον άλλο και πρέπει να συνδέεται με τη διαφορετική κατανομή (διαβάθμιση συγκέντρωσης) ορισμένων ουσιών.

II

Έστω μια κωνική τομή Κ (λ.χ. ένας κύκλος. Βλ. σχήμα). Το πλήθος των εφαπτομένων της Κ από ένα σημείο του επιπέδου της είναι: 0 ή 1 ή 2. Έστω ένα σημείο Ρ του επιπέδου της Κ, από το οποίο άγονται δύο εφαπτόμενες της Κ· λέμε τότε ότι: η ευθεία, έστω, ρ, των σημείων επαφής με την Κ αυτών των εφαπτόμενων είναι: η πολική του σημείου Ρ ως προς την κωνική τομή Κ. Αν το σημείο Ρ ανήκει στην Κ, τότε η (μοναδική) εφαπτόμενη, έστω ρ, της Κ, στο Ρ ονομάζεται, επίσης, η πολική του Ρ ως προς την Κ. Το Ρ ονομάζεται ο πόλος της ευθείας ρ. Αν από το Ρ δεν άγωνται εφαπτόμενες της Κ, τότε θεωρούμε τυχούσα ευθεία, έστω ε, του επιπέδου της Κ από το P. H ε τέμνει την Κ σε δύο σημεία· αν οι εφαπτόμενες σε αυτά της Κ τέμνονται σε ένα σημείο, έστω Ε, τότε το σημείο αυτό είναι ο πόλος της ε. Αποδείχνεται ότι, αν η ε στρέφεται γύρω από το Ρ, τότε ο πόλος της Ε διαγράφει μιαν ευθεία· αυτή ονομάζεται: η πολική του Ρ ως προς την κωνική τομή Κ. Υπάρχει περίπτωση, που για ένα ορισμένο σημείο του επιπέδου της κωνικής Κ δεν ορίζεται πολική του: π.χ. αν η Κ είναι κύκλος, τότε το κέντρο του δεν έχει πολική (γιατί για καμιά του διάμετρο δεν ορίζεται πόλος της). Αν το επίπεδο της Κ. ονομαστεί Π και με Π συμβολιστεί το ίδιο το Π, νοούμενο ως το σύνολο των ευθειών του, τότε ορίζεται μια, ένα με ένα, αντιστοιχία από το Π στο Π κατά την οποία σε κάθε σημείο του Π, που έχει πολική ως προς την Κ, αντιστοιχεί η πολική του. Στην προβολική γεωμετρία, η προηγούμενη αντιστοιχία είναι, ένα με ένα, του Π στο Π (κάθε σημείο έχει μια πολική και κάθε ευθεία έχει ένα πόλο· π.χ. στην περίπτωση, που η Κ είναι κύκλος, το κέντρο του έχει για πολική του την «κατ’ εκδοχήν» ευθεία του επιπέδου). Αυτή η αντιστοιχία ονομάζεται στη γλώσσα των μαθηματικών πολικότητα.

Με ανάλογο τρόπο ορίζεται η π. στο χώρο· εδώ η π. είναι αντιστοιχία σημείων με επίπεδα (αντί με ευθείες) και ορίζεται με τη βοήθεια μιας επιφάνειας δεύτερου βαθμού.

* * *

η, Ν

φυσ.

1. (στον ηλεκτρισμό και στην ηλεκτροτεχνία) ιδιότητα που επιτρέπει τη διάκριση τών πόλων μιας ηλεκτρικής πηγής

2. (στον μαγνητισμό και στον ηλεκτρομαγνητισμό) η ιδιότητα ενός μαγνήτη, ηλεκτρομαγνήτη ή μαγνητισμένου σώματος να προσανατολίζεται σύμφωνα με μια καθορισμένη διεύθυνση στο εσωτερικό ενός μαγνητικού πεδίου

3. φρ. «εποχή πολικοτητας» — περίοδος τής ίδιας επικρατούσας μαγνητικής πολικότητας η οποία αναγνωρίζεται σε μία ακολουθία πετρωμάτων προοδευτικά αυξανόμενης γεωλογικής ηλικίας.

[ΕΤΥΜΟΛ. < πολικός. Η λ., στον λόγιο τ. πολικότης (τού φωτός), μαρτυρείται από το 1821 στο περιοδικό Λόγιος Ερμής].